तळोदा हे भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील नंदुरबार जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे तालुका मुख्यालय आहे. कृषी,
व्यापार, शैक्षणिक आणि सांस्कृतिक क्षेत्रातील प्रगतीमुळे तळोदा तालुका हा नंदुरबार जिल्ह्यात महत्त्वाचा
आहे. एकेकाळी आदिवासी संस्कृतीचे केंद्र असलेला हा तालुका आपल्या नैसर्गिक सौंदर्यामुळे आणि समृद्ध
वारशामुळे ओळखला जातो. महाराष्ट्रातील विविध आदिवासी समाजांचे येथे वास्तव्य असून त्यांच्या पारंपरिक कलेला,
सण-उत्सवांना विशेष स्थान आहे. जिल्ह्यातील अनेक शैक्षणिक संस्था तळोद्यात असून येथील विद्यार्थी
शिक्षणासाठी राज्याच्या विविध भागांत पुढे जात आहेत. त्यामुळेच तळोदा तालुक्याला आदिवासी शिक्षणाचे
महत्त्वाचे केंद्र मानले जाते.
आज, तळोदा तालुक्यात कृषी आणि लघुउद्योगांची भरभराट झाली आहे. विशेषतः कापूस, मका, केळी, डाळींब आणि इतर
फळबाग लागवडीमुळे हा तालुका शेती क्षेत्रात प्रगतिशील मानला जातो. या भागात गिरीप्रदेशीय निसर्ग, नर्मदा आणि
तापी नद्यांचे संगम, तसेच डोंगराळ भाग यामुळे निसर्गरम्य वातावरण आहे.
स्व. यशवंतराव चव्हाण यांच्या दूरदृष्टीखाली महाराष्ट्रात पंचायत राजव्यवस्था अधिक मजबूत करण्यात आली आणि
त्याअंतर्गत तळोदा पंचायत समितीची स्थापना झाली. स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या माध्यमातून ग्रामीण भागाचा
विकास करण्यासाठी तालुक्यातील ग्रामपंचायती सतत कार्यरत आहेत. शासनाच्या विविध योजना, अभियान, मोहिमा
राबविण्यात तळोदा पंचायत समिती नेहमीच आघाडीवर राहिली आहे.
सन २०१२ मध्ये तळोदा पंचायत समितीने ग्रामीण विकासाच्या बाबतीत विशेष कामगिरी करत विविध पुरस्कार
पटकावले आहेत. तसेच पंचायत राज अभियान अंतर्गत तालुका व जिल्हास्तरावर उल्लेखनीय कार्य करीत तळोदा तालुक्याने
विशेष ओळख निर्माण केली आहे. येथील स्थानिक प्रशासन आणि लोकसहभागामुळे हा तालुका सतत प्रगतीच्या दिशेने वाटचाल
करत आहे.
जिल्ह्याची लोकसंख्या :
अं.क्र. |
शीर्षक |
माहिती |
१. |
तालुका लोकसंख्या |
१,३३,२९१ |
२. |
पुरुष |
६६,४९३ |
३. |
स्त्रिया |
६६,७९८ |
भूगोल :
तळोदा (नंदुरबार जिल्हा) हा नंदुरबार जिल्ह्यातील एक तालुका आहे. नंदुरबार तालुक्याचा अक्षवृत्तीय विस्तार
२१ अंश १४’ ते २२ अंश ०३’ उत्तर अक्षवृत्तांच्या दरम्यान आहे आणि रेखावृत्तीय विस्तार ७३ अंश ३१’ ते ७४ अंश
३२’ पूर्व रेखावृत्तापर्यंत आहे. नंदुरबार तालुक्याचे भौगोलिक क्षेत्र ५,९५५ चौ. कि. मी. आहे, ज्यामध्ये
तळोदा तालुक्याचा समावेश होतो. तळोदा तालुका हा नंदुरबार जिल्ह्याच्या पश्चिम भागात सातपुडा पर्वतरांगांच्या
जवळ वसलेला आहे. नंदुरबार जिल्हा हा महाराष्ट्राच्या ३.४१ टक्के क्षेत्राने व्यापलेला आहे. तळोदा तालुका हा
प्रामुख्याने आदिवासीबहुल असून, येथील हवामान ऊष्ण आणि कोरडे आहे. तालुक्याच्या पश्चिम भागात सातपुडा
पर्वतांचा प्रभाव जाणवतो, तर पूर्व भाग सपाट आणि कोरडा आहे.
तळोदा तालुक्याच्या सीमेस उत्तरेस अक्राणी (धडगाव) तालुका, पूर्वेस शहादा तालुका, दक्षिणेला नंदुरबार
तालुका आणि पश्चिमेस गुजरात राज्य आहे.
बोलीभाषा :
प्रामुख्याने मराठी, भिल्ली, हिंदी, गुजराती आणि कोकणी. येथील आदिवासी समुदायामध्ये भिल्ली आणि पावरी या
स्थानिक बोलीभाषांचा वापर मोठ्या प्रमाणात होतो.
नद्या :
तापी, गोमाई, शिरपूर, सुसरी. तापी नदी ही नंदुरबार जिल्ह्याच्या मध्यभागातून वाहते आणि तळोदा तालुक्याच्या
जवळून जाते, ज्यामुळे येथील शेतीला महत्त्व प्राप्त झाले आहे.
दळणवळण :
ऑटोरिक्षा, खाजगी बस, भाडेतत्त्वावर टॅक्सी आणि सायकल. तळोदा हे नंदुरबार जिल्ह्याच्या मुख्यालयाशी
रस्त्याने जोडलेले आहे. महाराष्ट्र राज्य परिवहन महामंडळाच्या बसेस तळोदा ते नंदुरबार, शहादा आणि अन्य जवळील
गावांपर्यंत चालतात. तळोदा येथून नंदुरबार रेल्वे स्टेशन जवळील प्रमुख रेल्वे स्थानक आहे, जे सुमारे ४०-५०
कि.मी. अंतरावर आहे.
नंदुरबार पंचायत समिती अंतर्गत तळोदा हे एक पंचायत समिती आहे. तळोदा पंचायत समितीअंतर्गत एकूण ६७
ग्रामपंचायती आहेत. या सर्व ग्रामपंचायतींमध्ये शासनामार्फत देण्यात आलेले संगणक आणि प्रिंटर सुस्थितीत
आहेत.
तळोदा तालुक्यातील नागरी प्रशासन व स्थानिक स्वराज्य संस्था
तळोदा तालुक्यातील नागरी प्रशासन व स्थानिक स्वराज्य संस्था खालीलप्रमाणे आहेत.
अं.क्र. |
तपशील |
संख्या |
नावे |
१ |
महानगरपालिका |
० |
- |
२ |
नगरपालिका / नगर पंचायत |
१ |
तळोदा नगरपालिका |
३ |
पंचायत समिती |
१ |
तळोदा |
४ |
कॅन्टॉन्मेंट बोर्ड्स |
० |
- |
५ |
ग्रामपंचायत |
६७ |
- |